Podstawa prawna odpowiedzialności za szkodę górniczą
W myśl art. 144 ust. 1 ustawy z 9 czerwca 2011 r. prawo geologiczne i górnicze (t. jedn. Dz. U. 2023 poz. 633; dalej: PGG): „Właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą”. W kolejnym ustępie wskazano, że powyższą regulację stosuje się odpowiednio do innych osób, których prawa majątkowe są zagrożone ruchem zakładu górniczego. Regulacje te tworzą zręby odpowiedzialności za tzw. szkodę górniczą.
Czym jest szkoda górnicza?
Najogólniej rzecz ujmując, szkodą górniczą jest szkoda powstała w wyniku legalnej działalności przedsiębiorcy, który przy pomocy wyodrębnionego technicznie i organizacyjnie zespołu środków wydobywa kopaliny ze złóż lub dokonuje innych czynności związanych z tą działalnością.
Szkoda może przyjąć postać: szkody powstałej w wyniku czynu ciągłego i szkody dynamicznej. W tym względzie warto przytoczyć Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 23 maja 2021 r., sygn. akt I ACa 1502/21, w którym przyjęto, że: „Czyn ciągły to takie zdarzenie wywołujące szkodę, które trwa przez dłuższy czas. Może ono mieć charakter zarówno liniowy, jak i sekwencyjny, skokowy. Natomiast szkoda dynamiczna występuje wtedy, gdy po ustaniu zdarzenia wywołującego szkodę następuje samoistne, czyli bez udziału czynnika zewnętrznego, powiększanie się szkody”. Sąd ten trafnie stwierdza, że szkoda dynamiczna nierzadko stanowi skutek czynu ciągłego. Powyższy podział ma doniosłe znaczenie dla ewentualnego przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody, o czym mowa poniżej.
Jedynie ubocznie należy zasygnalizować, że jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, to odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działalność regulowaną PGG. Co więcej, w razie nieistnienia przedsiębiorcy odpowiedzialnego za szkodę albo w razie braku jego następcy prawnego odpowiedzialność za szkodę ponosi Skarb Państwa.
Przesłanki odpowiedzialności za szkodę górniczą
W celu dochodzenia odszkodowania za szkodę górniczą niezbędne jest wykazanie jej powstania i związku przyczynowego pomiędzy tą szkodą a ruchem zakładu górniczego.
PGG zawiera rozbudowaną definicję zakładu górniczego; jest nim: „wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów albo podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje”.
Definicję tę trzeba uzupełnić o znaczenie pojęcia „ruch”. W związku z tym, że w PGG nie wyjaśniono co ono oznacza, to niezbędne jest odwołanie się do orzecznictwa. W Wyroku Sądu Najwyższego z 17 maja 2017 r., sygn. akt V CSK 531/16 wskazano, że: „Ruch zakładu górniczego rozumiany musi być szeroko. Pojęcie to obejmuje nie tylko działalność wydobywczą, lecz także działania zapobiegające dalszym szkodom, stanowiącym następstwo wcześniej spowodowanych. Odwodnienie zapadliska stanowi również element ruchu przedsiębiorstwa górniczego i negatywne skutki z nim związane podlegają ocenie na podstawie art. 435 KC, o czym przesądza charakter działalności przedsiębiorstwa górniczego”. Sąd ten mimochodem potwierdził, że odpowiedzialność za działalność wydobywczą opiera się na zasadzie ryzyka. Oznacza to, że przedsiębiorca odpowiada za szkodę w wypadku wykazania jej powstania i związku przyczynowego pomiędzy tą szkodą a prowadzoną przez niego działalnością.
Sposób naprawienia szkody
Poszkodowany może domagać się odszkodowania lub przywrócenia stanu poprzedniego, w szczególności poprzez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju. W wypadku gruntów rolnych lub leśnych naprawienie szkody polega na rekultywacji tych gruntów.
Przedawnienie roszczenia o odszkodowanie za szkodę górniczą
Roszczenie o odszkodowanie za szkodę górniczą przedawnia się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie. Dodać jednak należy, że termin ten nie może być dłuższy, niż 10 lat od dnia, w którym powstała szkoda.
Podsumowanie
Poszkodowany, na postawie art. 144 ust. 1 i 2 PGG, może domagać się odszkodowania za szkodę górniczą. W takiej sytuacji kluczowe jest jednoznacznie zakwalifikowanie szkody jako górniczej i prawidłowe ustalenie czy nie doszło do przedawnienia roszczenia.
W razie pytań dotyczących omawianego zagadnienia lub związanych z konkretnym stanem faktycznym – zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.
Autor: apl. radc. Filip Wolski
